Dilimize Yerleşen Hatalı Sözler

En güncel haberler burada....
Cevapla
Kullanıcı avatarı
Veda
Fanatik Üye
Fanatik Üye
Mesajlar: 3335
Kayıt: 11 May 2008 [ 19:04 ]

Dilimize Yerleşen Hatalı Sözler

Mesaj gönderen Veda »



Dilimize Yerleşen Hatalı Sözler

İskender Pala

XVI. yüzyılın ünlü şairlerinden Hayalî Bey’in dillere peleseng olmuş bir beyti vardır.

Şöyle:

Cihân-ârâ cihân içindedir ârâyı bilmezler

O mâhîler ki deryâ içredir deryâyı bilmezler

Bu beytin ikinci dizesindeki “O” zamirini çok zaman “Ol” biçiminde, “içredir” kelimesinin de “içredirler” şeklinde söylendiğini duyarız. Oysa her iki türlü okunuşta da şiirin ölçüsü (vezin) bozulur. Hani halk arasında bir beyit dolaşır,



İnsanoğlu hîlebazdır kimse bilmez fendini

Her kime iylik edersen sakla ondan kendini

Burada da iylik kelimesini iyilik diye okuduğumuzda aynı durum ortaya çıkar. Fakat yine de halk iylik demeyi yanlış sayar ve beyit galat-ı meşhûr biçimiyle söylenmiş olur.

Şairleri belli olduğu halde güzel beyitlerin zaman içerisinde bir halk deyişi, bir atasözü, bir kelâm-ı kibar haline dönüşmesi işte bu küçük değişiklikler yoluyla oluyor. Halbuki vezin ve kafiye, sözün orijinalini saklamak için önemli birer delildir.

Halk dilinde yaşayan pek çok özlü sözün aslı, haddizatında bir ayet veya hadis tercümesi olabildiği gibi bir şairin hikmet içeren bir beyti de olabilmektedir. Bu durumda sözlerin asılları daha farklı olsa da, halkın kullandığı biçimiyle pek çoğu başka bir şekle girmiş, bazan ayrı anlamlar bile ifade etmeye başlamış olabilir. Mesela Yunus’un ünlü bir ilahisi bugünün müzik piyasasında şu şekilde terennüm edilmekte ve okunmaktadır:

Yan yüreğim yan

Gör ki neler var

Bu halk içinde

Bize güler var

Eğer bu dizeleri kafiye yönünden inceleyecek olursak ilk iki dizede herhangi bir kafiyenin söz konusu edilemeyeceğini görürüz. Oysa Yunus çapında bir şair bu ilk dizeyi “Yar yüreğim yar” şeklinde söylerdi. Nitekim o böyle söylemiş ama bilahare halk bunu “yan yüreğim yan” şekline koymuştur. Çünkü “Yâr, yüreğim yar” biçimi hem anlamı hem de kafiyeyi düzeltir. Yunus ilk “yar” kelimesini “sevgili” anlamıyla, ikinci yar kelimesini de “yarmak, ortadan ayırmak” anlamıyla kullanarak demek ister ki “Ey yâr! Hele yüreğimi yar da bir bak, gör ki neler var!” Bu durumda ilahi bir kat daha güzelleşecek ve Yunus’a yakışır hal alacaktır. Keza onun,

İlim ilim bilmektir

İlim kendin bilmektir

Sen kendini bilmezsen

Bu nice okumaktır

dörtlüğünde de biz ilk dizenin “İlim ilim ilmektir” olması gerektiğini düşünüyoruz. Çünkü ilim, “ilim ilim ilinerek, yani iğneyle kuyu kazar gibi” elde edilir. Hem zaten Yunus gibi bir şair “bilmektir” kelimesini her iki dizenin sonunda acemice tekrarlayarak şiirini neden kafiyeden yoksun bıraksın ki!?..

Halk arasında kullanılan bazı tekerleme ve deyişlerin doğru şekilleri için belki de onları vezne vurmak, tartıya koymak, kafiye kontrolünden geçirmek vs. gerekir. Buyrunuz mesela;

Tahsil cehaleti alır

Eşeklik baki kalır

Hece değeri yönünden buradaki kelime “Eşeklik” değil, “Eşekliği” olmalıdır.

Delidir

Ne yapsa yeridir

Burada da delidir kelimesini iki kez tekrarlayarak “Delidir delidir” şeklinde söylemek gerekir. Ama söz gelimi birisi böyle söylese, birileri çıkıp “delidir” kelimesinin bir defa söylenmesi gerektiğine dair tashih yapabilir. Lugat-ı fasihten evla bir galat.

Bir tane daha:

Kokmuş ete tuz neylesin

Anlamayana söz neylesin

Keza ikinci dizedeki “Anlamayana” kelimesi “Anlamaza” olmalıdır. Ve nihayet,

Keser döner sap döner

Gün gelir hesap döner

tekerlemesinin ikinci dizesinin de “Bir gün gelir hesap döner” şeklinde söylenmesi taraftarıyız biz.

Teklif bizdendir!..





Cevapla